Pytanie ankiety, zmierzające do zdobycia wiadomości o Plejadach, a powtarzane indagowanym włościanom przez eksploratorów mn. w. bez zmian za kwestjonarjuszem, brzmiało: »Jak nazywacie małe gwiazdy, co ich jest taka kupka, jakby taka gromadka, ze 6-7?« Pytanie to miało na celu równoczesne wyjaśnienie dwu kwestyj: 1) czy i w jakiej mierze Plejady są ludowi znane oraz 2) jaką u niego noszą nazwę. Jak widać z mapy, odpowiedzi włościan stwierdziły, że obchodzące nas gwiazdy znane są w Polsce zupełnie powszechnie. Co do rozmieszczenia trzech najważniejszych ich nazw (1. baby, 2. kurka wzgl. kwoka i t. p., 3. sito), Polska daje obraz, pokrywający się mn. w. z obrazem rozmieszczenia języków: polskiego, mało- i białoruskiego, co, gdy chodzi o inne fakty z zakresu ludowego słownictwa, powtarza się — wbrew oczekiwaniom — nienazbyt często. Dodać jednakowoż należy, że wg niepewnej informacji, pozyskanej za pośrednictwem Redakcji OL, nazwa kwoczka byłaby znana także w Poznańskiem (między pp. 11. a 12.) oraz że W. XV, 80 podaje kurę z kurczętami jako nazwę Plejad ze wsi Masie w Białostockiem (między pp. 46. i 47.).
Termin baby i t. p. jest poza Polską w użyciu na Łużycach i na pewnym, bliżej mi nieznanym obszarze Czech: z drugiej strony Wł. Dal podaje go — obok innych — dla. Wielkorusi (wkrs. bàby). Takie powtarzanie się nazwy zach.-słowiańskiej w języku wielkoruskim zasługuje na uwagę, bo chociaż nazywanie Plejad »kobietami« i t. p. spotyka się często, jednak, o ile wiem, nie na terenach Europy. Zasiąg terminu kurka || kwoka i t. p., obejmujący w obrębie Rzeczypospolitej głównie obszar małoruski (ukraiński), wkracza w sposób bardzo charakterystyczny (i znajdujący liczne analogje w podobnem zachowaniu się zasięgów wielu innych zjawisk!) na płd. rubież rdzennej Polski, gdzie dzisiaj, jak wynikać się zdaje z informacji, pochodzącej ze wsi Biała v. Białka (pow. Wadowice), dokonywa ekspansji kosztem zasięgu bab czy babek. Pozatem identyczne albo prawie identyczne nazwy znam z Ukrainy sowieckiej, Rumunji, (cloşcă cu puĩ 'kwoczka z kurczętami' a. wprost cloşcă 'kwoczka"), Bułgarji i Macedonji, Węgier (fiastyúk 'kwoka"), Słowaczyzny i części Czech, z Niemiec, Szwajcarji, Włoch, Francji, Anglji oraz Danji (aftenhöne 'wieczorna kura'): nieobce są one także niektórym krajom płd.-azjatyckim i afrykańskim. — Ostatni z trzech głównych terminów: sito, jest rozpowszechniony na Białorusi', Litwie, Łotwie, w Estonji, Finlandji, u Wotjaków etc. Terminy: gromadka, kupka i t. p. spotykają się w Polsce bądź jako oboczne względem wymienionych powyżej, bądź też — całkiem wyjątkowo -- jako jedyne. Nawiązując zupełnie ściśle do wyglądu Plejad, mogły one i mogą z łatwością powstawać w różnych miejscach całkiem samorzutnie (cf. tu np. i wkrs. kùčki).
O bardzo zajmującej nazwie ruskiej vołosožyr i t. p., mającej odpowiedniki na Rusi sowieckiej, w zach. Bułgarji i w Jugosławji, ob. KLS, §§ 8 i 21.
Źródła:
©Rafał Miśta