×

Zasiąg wierzeń o południcy należy do najbardziej zajmujących zjawisk w zakresie etnogeografji Słowiańszczyzny. Zasiąg ten jest rozdarty na dwie części: jedna z nich kryje dolne i górne Łużyce (dln.-łuż. přezpołdnica; grn-łuż. připołdnica), znaczne obszary Czechosłowacji (czes. polednice, poludnice; słowac. poludnice) oraz rdzennej Polski (pol. południca, , przypołudnica, przedpołudnica i t. p.), zaś druga — nieznane mi bliżej terytorja b. gub. archangielskiej etc. na płn. Wielkorusi (wkrs. połùdnica) włącznie z krajem, zamieszkałym przez (fińskich) Zyrjan (zyr. pöludńitöṧa i t. p.). Zastanawiające jest przytem, że w obrębie rdzennej Polski zasiąg tradycji o południcy nie obejmuje tych właśnie krajów, które, jak Pomorze, płn. i wsch. Mazowsze oraz część Podkarpacia, nieraz pod względem zasięgów innych zjawisk kultury łączą się z Biało- czy Małorusią. A właśnie Białoruś i cała Małoruś, podobnie zresztą jak i cała Słowiańszczyzna bałkańska, milczą o południcy zupełnie. Również w krajach pozasłowiańskich nie znajdujemy wierzeń o istocie mitycznej, któraby była całkiem bliska zach.-słowiańskiej i wielkoruskiej południcy.

W tym związku możnaby podnieść, co następuje. Jak wiadomo, istnieje w nauce hipoteza, że przodkowie Wielkorusów (czy też ich część) sąsiadowali niegdyś z grupą ludów, które dały początek zach. Słowianom. Później to sąsiedztwo zostało zerwane, a względna pustka, jaka w związku z temi ruchami etnicznemi na pewnem terytorjum powstała, została wypełniona przez innych słowiańskich przybyszów, nadchodzących z południa. Z nichto i z owych przodków Wielkorusów utworzyły się następnie dzisiejsze ludy biało- i wielkoruskie. Nie wchodząc zupełnie w słuszność tej hipotezy, ograniczam się tylko do stwierdzenia, że i etnografja dostarcza — nielicznych coprawda! — faktów, zdających się ją popierać. Otóż najbardziej ważkim z tych faktów jest właśnie zasiąg tradycji o południcy.

Mimo wszystko jednak żadną miarą nie można zbytnio ufać podobnym wskazówkom. Wiemy bowiem aż nadto dobrze, że rozmieszczenie dawnych wytworów ludowej kultury, ulegających zanikowi, bardzo często daje w pewnych stadjach ich zanikania obraz zasięgów porozrywanych i przytem krawędziowych. Możemy więc i tu, gdy chodzi o południcę, mieć do czynienia tylko z poszczególnym przypadkiem tego pospolitego zjawiska.

Uwaga. Już po przygotowaniu kliszy przybyły dane pozytywne z dwu pp.: 131 i 132.